Technologische ontwikkelingen op het gebied van dataverzameling en de toepassing van Artificial Intelligence (AI) gaan razendsnel. Dit leidt tot grote uitdagingen in het politiewerk. Deze uitdagingen komen voort uit een spanningsveld tussen publieke waarden. Enerzijds betreft het de goede invulling van publieke waarden zoals non-discriminatie, accountability (met menselijke tussenkomst) en het recht op privacy van burgers. Anderzijds zijn er kansen voor de opsporing van criminaliteit (veiligheid), het verbeteren van de relatie en communicatie met burgers (vertrouwen) en het stroomlijnen van werkprocessen (efficiency). Ook dit zijn belangrijke publieke waarden. Het advies ‘Navigeren in niemandsland’ identificeert vanuit dat perspectief zeven urgente uitdagingen voor de Nederlandse politie als het gaat om de inbedding en toepassing van data en AI.

Herziening van de huidige wetgeving ten aanzien van de vergaring en de verwerking van gegevens is noodzakelijk en urgent. Er dient een evaluatiecommissie Wet politiegegevens wordt ingesteld vergelijkbaar met de evaluatiecommissie Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Het is van belang dat er een overkoepelend raamwerk voor innovatie komt dat ziet op ethische, juridische en maatschappelijke aspecten. Actieve transparantie moet daarbij de regel zijn: openbaar, tenzij. Meer algemeen is het van belang dat er een toetsings- en samenwerkingskader wordt opgesteld met duidelijke voorwaarden voor samenwerking met private partijen. Die voorwaarden faciliteren dat de politie in publiek-private samenwerkingen zorgvuldig, verantwoord en doelgericht kan opereren. Verder dient de data- en AI-governance te worden ingebed in de bredere governance en is het urgent dat deze op orde komt.

Het is zaak data- en AI-geletterdheid vorm te geven als een integrale basisvaardigheid, zowel via reguliere opleidingen als via learning communities. De ontwikkeling van een kritische digitale mindset – in relatie tot het eigen werk – dient centraal te staan om blijvend de juiste afwegingen te maken bij het realiseren van uiteenlopende (en vaak conflicterende) publieke waarden. Daarenboven adviseert de raad meer te kijken naar data en AI-toepassingen die mogelijkheden bieden waar het gaat om het versterken van de relatie met en het vertrouwen van burgers (‘positieve veiligheid’). Dit verandert in positieve zin mogelijk ook het maatschappelijke debat over de inzet van data- en AI-toepassingen door de politie.

De raad pleit verder voor meer empirisch – zowel kwantitatief als kwalitatief – onderzoek naar de effectiviteit van door de politie ingezette technologieën op het gebied van data en AI. En tot slot wordt voorgesteld niet in te zetten op (algoritmische) toepassingen die gericht zijn op het voorspellen van (crimineel) gedrag op persoonsniveau en dat ook publiekelijk kenbaar te maken. Daarmee kunnen legitieme maatschappelijke zorgen worden weggenomen zonder dat dit ten koste gaat van de doelmatigheid en doeltreffendheid van het politieoptreden. Ten aanzien van de in het advies geformuleerde uitdagingen is de tijd van vrijblijvendheid en experimenteren voorbij.

Navigeren in niemandsland Wetenschappelijke Adviesraad Politie